پیاده گردی در تهران لذتی است که مسافران و مردم ساکن شهر باید آن را تجربه کنند. گذر کردن از کوچه پس کوچه و کشف جاذبه‌هایی که شاید تنها نامی از آن‌ها شنیده باشید هیجان خود را دارد. تهران شهری هزار رنگ است و برای هر رنگ خود قصه‌ای پر از نقش و نگار است. حالا اگر در این پیاده گردی به سراغ محله‌ای قدیمی همچون عودلاجان بروید برای همیشه خاطره‌ی آن در ذهن‌تان ثبت می‌شود. پس از بازدید از این محله‌ی قدیمی که قلب حوادث مهم تاریخی در روزگارهای پیش است و همچنان زیبایی خود را حفظ کرده است، هزاران داستان در ذهن‌تان نقش می‌بندد که فراموش نشدنی است. پس راه را پیش بگیرید به گذر شیشه‌های رنگی، انتخاب‌های سیاسی، هیاهوی بازارها و خانه‌های عیانی قدم بگذارید.
با سفرزون همراه باشید.
چهار راه سرچشمه
این محله یکی از قدیمی‌ترین نقاط تهران است. چهار راه سرچشمه که امروز آن‌را به نام امیر کبیر می‌شناسند از مناطقی است که در مسیر توسعه‌ی تهران فراز و فرودهای بسیاری را سپری کرده است. اگر به دنبال لمس تهران قدیم و لذت کشف تاریخ و رازهایش هستید بازدید از این منطقه را از دست ندهید. در این محدوده آثار ارزشمند بسیاری ار تاریخ به جا مانده که از آن‌ها می‌توان به باغ نگارستان ، ساختمان مجلس شورای ملی و مسجد و مدرسه عالی سپهسالار، کاروانسرای کوچه پشت مسجد سپهسالار، خانه قوام الحضور، خانه وثوق الدوله و… اشاره کرد. هر کدام از آثار قصه‌های بسیاری برای روایت دارند. پس هیچکدام آن‌ها را از دست ندهید. در تاریخ تهران قدم بزنید و از آن بیاموزید. گشت و گذار در خیابانهای این محدوده که در حال حاضر نام‌های آن‌ها تغییر کرده و از جهت معماری نیز متحول شده‌اند، خالی از لطف و لذت نیست. خیابانهای مهم این محله به این ترتیب هستند:
خیابان امام موسی صدر
خیابان عادل
خیابان انبار گندم
خیابان حاج محمد یزدی
خیابان خراسان
خیابان قیام (میدان قیام) بزرگراه آهنگ
خیابان ۱۵ خرداد
خیابان امیرکبیر (سه راه سرچشمه) – (امین حضور)
خیابان ایران
اولین قنادی تهران
هر قدر که به چهار راه سرچشمه نزدیک‌تر می‌شویم بوی خوش شیرینی گرم و وانیل بیشتر می‌شود. این عطر لذت‌بخش ما را به سوی اولین قندی تهران می‌کشد. این قنادی یکی از محبوب‌ترین قنادی‌های تهران است که حدود ۸۶ سال از عمر آن می‌گذرد. محبوبیت قنادی بهار نه تنها به‌خاطر قدمت و حضور در حافظه‌ی تاریخی تهرانی‌هاست بلکه کیفیت و طعم خاص محصولات آن طرفداران بسیاری دارد. یکی دیگر از دلایل شهرت اوین قنادی تهران محبوبیت آن برای دکتر مصدق و خانواده‌اش بود که از مشتری‌های خاص این مکان به‌شمار می‌رفتند.
قنادی بهار توسط خانواده‌ی “ماها” تاسیس شد و گسترش پیدا کرد. بهار در حال حاضر در چند شعبه فعالیت می‌کند اما شعبه‌ی سرچشمه‌ی آن از سایر آن‌ها شلوغ‌تر است. شیرینی پادرازی برای اولین بار در همین نخستین قنادی تهران تهیه شد و بر محبوبیت بهار اضافه کرد.
در ایام ماه رمضان اگر گذرتان به این قنادی خورد توصیه می‌کنیم که حتما زولبیا بامیه آن را امتحان کنید. چرا که یکی از طعم‌های خاص و فراموش نشدنی قنادی بهار است. و همین شیرینی در این ایام باعث می‌شود تا مردم بسیاری برای خرید به بهار سر بزنند و روزهای شلوغی را تجربه می‌کند. سایر شعبه‌های اولین قنادی تهران در ونک و فشم تاسیس شده‌اند.
خانه پروین اعتصامی
خانه پروین اعتصامی یکی دیگر از مکان‌هایی است در محلات قدیمی تهران ما را به سوی خود می‌کشد. این خانه محل زندگی خانواده‌ی پروین اعتصامی بوده و این شاعر ارزشمند در همین خانه رخت عروسی بر تن کرده. امروز و با گذشت سال‌های طولانی این مکان توسط ورثه به‌فروش رسید و تغییرات بسیاری را از سر گذرانده است.
این بنا به شماره ۱۴۶۱۹ در تابستان ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
این خانه تا قبل از انقلاب عمارت بزرگی بود با حیاط وسیع و شاه نشین و زیرزمین که در یکی از کوچه های تنگ و قدیمی عودلاجان قرار گرفته بود. خانه ای که بعدتر، برادر پروین آن را به مالکان خصوصی فروخت و با دیوارکشی حیاط به سه خانه کوچکتر تبدیل شد.
خانه سمت راست را چند سال قبل شهرداری خرید و مرمت کرد و در اختیار کمیته ملی موزه ها (ایکوم) گذاشت. مرمتی که با سرامیک های کف و رنگ آمیزی دیوارها، چهره خانه پروین را از یک خانه تاریخی به یک خانه امروزی تبدیل کرد.
خانه وسط که بخشی از عمارت این ساختمان و زیباترین قسمت آن بود در مالکیت دو خواهر قرار داشت که از ۴۰ سال قبل با رسیدگی به خانه، سعی کرده بودند هر طور شده آن را نگه دارند. این خانه، همان جایی بود که پروین مراسم عروسی اش را در آن برگزار کرده بود و عمارت میانی، سالن عروسی پروین بود. اتاق اصلی پروین هم که در نوجوانی در آن سکونت داشت در همین بخش خانه قرار دارد.
خانه سوم اما متعلق به مادر و پسری است که این روزها آن را تبدیل به کارگاه مبل سازی کرده‌اند و به هیچ کس اجازه بازدید از خانه را نمی دهند. به همین دلیل حتی سازمان میراث فرهنگی هم اطلاع درستی از وضعیت این خانه ندارد.
گذر محمود وزیر
گذر محمود وزیر یکی دیگر از نقاط شهری است که در گشت و گذرتان در این محلات به چشم‌تان می‌خورد. میرزا محمود وزیر یکی از وزیران عصر قاجار بود. به علت اینکه مدتی طولانی این سمت را داشت او را محمود وزیر می‌خوانند.
در گذشته بسیاری از اراضی محله امامزاده یحیی تحت مالکیت محمود وزیر بود. در حال حاضر کوچه‌ای به‌نام علیرضا جاویدی در پایین خیابان امیرکبیر قرار دارد که آن را مردم محلی با نام میرزا محمود وزیر می‌شناسند. طبق اسناد تاریخی این‌جا محدوده‌ی باغ‌ها و املاک او بوده است.
اغلب خانه‌هایی که در این کوچه قرار دارند تاریخی و ارزشمند هستند و معماری آن‌ها توجه شما را جلب می‌کند. پس بازدید از گذر محود وزیر را از دست ندهید.
از بناهای ارزشمند محله‌ی اودلاجان باید به خانه مهربان اشاره کرد. در نقشه های اولیه تهران به دست موسیو کرشیش اتریشی، صاحب این خانه شخصی به نام محبعلی خان خلج عنوان شده است، سپس در مالکیت امینه اقدس ملقب به زبیده خاتون یکی از سوگلی های ناصرالدین شاه قرار گرفت. اما در نهایت توسط فردی به نام حسین مهربان منش این ملک را خریداری شد. آقای مهربان منش این بنا را به موسسه محک واگذار کرد تا درامور خیریه از آن استفاده شود. در نهایت در سال ۱۳۸۴ پس از مرمت و بازسای خانه مهربان در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. این خانه میراث معماری عصر پهلوی است و از نظر تزئینات ارزش فراوانی دارد.
برای نمای خارجی بنا از گچ استفاده شده است و خود بنا از گچ، چوب صندل و سنگ اسفنجی ساخته شده است. کل خانه تصویری حقیقی از خانه‌های قدیمی ایران در آن زمان است. در حال حاضر این اثر در اختیار پایگاه مدیریت بافت بناهای تاریخی تهران انتخاب است و کاربری آن به دست دانشگاه تهران است.
خانه دبیر الملک یکی دیگر از خانه‌های زیبای تهران است. این خانه متعلق به میرزا محمد حسین خان فراهانی ملقب به دبیرالملک است. او یکی مربیان و کارگزاران دستگاه مستوفی گری دولت قاجار بوده. دبیرالملک چندسالی نیز سمت منشی گری امیرکبیر را بر عهده داشته است.
او را می‌توان یکی از پیشگامان در موقعیت نقادی پادشاه و وضع زمانه دانست. فراهانی در همین زمینه رساله‌ای انتقادی نوشت.
اما عمارت دبیرالمک، خانهای است باشکوه که با زیبایی خاص خود توجه‌تان را جلب می‌کند. این بنا تلفیقی از تزئینات و معماری ایرانی و اروپایی است که با ظرافتی تمام در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. بنا در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. مدتی این مکان خانه فراغت تهران بود که مختص بازی و اسباب بازی برای کودکان کار بود.
یکی از خاطره‌انگیزترین کارهایی که در این مجموعه انجام شده است ضبط فیلم روزگار قریب بوده.
بازارچه امام زاده یحیی
بازارچه امام زاده یکی دیگر از مناطقی است که شما را به حس و حال تهران قدیم دعوت می‌کند. با گذر از این محل صدای پای طهران بلندتر از همیشه به گوش شما می‌رسد. بسیاری از اماکن تاریخی مهم و خانه‌های خاص و تاریخی در همین محدوده هستند و تا چشم کار می‌کند زیبایی است و صفای تهران قدیم. در گشت و گذار در این محل کم کاری نکنید و به گوشه و کنار سرک بکشید تا جذابیت‌های خاص آن را کشف کنید، از عطاری ها گرفته تا قنادی و ماست بندی و…
بقعه امام زاده یحیی نیز پایین‌تر از باغ پسته‌بک در امتداد بازارچه نواب (بازارچه سرتخت قدیم) است.
حمام نواب
حمام‌ها در ایران به تنهایی راوی بخش مهمی از شکل زندگی اجتماعی است. حمام نواب یکی از قدیمی‌ترین حمام‌های ایران است که وجود آن در محله‌ای تاریخی بر اهمیت آن افزوده است. اما یکی از دلایل جذابیت حمام نواب برای بازدیدکنندگان فیلمبرداری فیلم قیصر است. برخی از سکانس‌هایا ین فیلم در حمام نواب ثبت شد. این حمام توسط دو دختر نواب بنا شد.این بنای تاریخی دارای هشتی (فضای سرپوشیده متصل به کوچه و ورودی)، سربینه (رخت کن حمام)، گرمخانه، سرویس بهداشتی، خزینه، استخر و ستون است و برای جلوگیری از هدر رفت انرژی حمام در سطحی پایین بنا کرده‌اند. از تزئینات این اثر ملی چیز زیادی باقی نمانده است و حتی اثری از آن حمام نواب ثبت شده در فیلم قیصر نمیبینید اما با اینهمه سرگذشت اتفاقات حمام نواب و بازسازی مجدد این حمام که معماری کلی حمام های ایران را در خود گنجانده است، فرصتی است برای آشنایی با نقش و کارکرد حمام در تاریخ دور و معاصر ایران.
اگر به دنبال حس و حال خوب یک عمارت قدیمی هستید خانه کاظمی بهترین انتخاب است. این خانه در محلات قدیمی تهران از معماری قجری به یادگار مانده است. در حال حاضر از این بنا به‌عنوان خانه موزه تهران قدیم استفاده می‌شود و شما میتوانید تاریخ تهران را در این مکان مرور کنید. عمارت کاظمی مانند تمامی خانه‌های هم‌عصر خود پر از تزئینات و زیبایی است. از ارسی‌ها و شیشه‌های رنگارنگ تا حیاط‌های باصفا و دل‌انگیز. تاریخچه بنا این بنا متعلق است به میرزا سید کاظم پسر سید میرزا هدایت الله تفرشی که در سال ۱۲۲۶ قمری در اوایل پادشاهی محمد شاه قاجار وارد خدمات دولتی شد. در زمان ناصرالدین شاه از میرزاهای اصطبل شاهی بود. به محله امام زاده یحیی بروید و از دیدن این عمارت رنگارنگ و فاخر لذت ببرید. این خانه در سال ۱۳۷۹ به شماره ثبت ۳۰۳۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
امامزاده یحیی
امامزاده یحیی یکی از امکان مذهبی محبوب در میان تهرانی‌ها به‌ویژه محله‌های قدیمی است. بنای امامزاده همان‌طور که مشخص است اثری است از معماری ساده و زیبای مغولی. بنای ابتدایی از گذشته تا کنون تغییرات بسیاری برخود دیده است. در خصوص نسب این امامزاده چنین نوشته شده:
ابوالقاسم عزالدین یحیی و برادرش محمد با ۱۵ واسطه به امام چهارم می‌رسد و پس از پدر نقابت طالبیه ری، قم و آمل را به عهده داشته اند و به سال ۵۹۲ ه.ق به دست علاءالدین تکش خوارزمشاه کشته‌شدند. علاوه بر معماری، صحن، رواق، آینه کاری، سرداب و گنبد این اثر، یکی از خصوصیات محبوب امامزاده وجودکهن‌ترین چنار تهران در محوطه این مکان است.
چنار نهصد ساله ی امام زاده یحیی که در کنار دو چنار دیگر در محله عودلاجان و سنگلچ، قدیمی ترین شهروندان تهران را تشکیل میدادند، متاسفانه دو درخت دیگر در طرح تعریض و بازسازی خیابانهای تهران، قطع شدند و تنها چنار امام زاده یحیی به حیات خویش ادامه میدهد، هرچند آثار نذر و نیاز مردم در امام زاده یحیی بر تنه ی این درخت تناور همچنان پا برجاست.
خانه مهرانگیز (پدرسالار)
اگر همچنان در کوچه پس کوچه‌های قدیمی تهران به دنبال قصه‌ای قدیمی هستید به سراغ خانه مهرانگیز بروید. این خانه که با نام سریال پدرسالار گره خورد است از دیگر بناهای تاریخی و زیبای تهران قدیم با معماری قجری است. خانه مهرانگیز در حال حاضر به‌عنوان خانه فرهنگ محله امامزاده یحیی(ع) مورد استفاده قرار گرفته است و در آن امور هنری وفرهنگی انجام می‌شود. این عمارت زیبا خانه شخصی آقا جلال تهران(یکی از نوادگان خاندان قجر) است که از خانواده مهرانگیز کامبیز خریداری شده بود و قدمت آن بیش از ۸۰ سال است. در حال حاضر معماری بنا و سالن‌های داخلی تغییری نداشته. این اثر دوطبقه دارد و تزئینات آن‌ها چشمگیر است. در سال‌های اخیر درهای چوبی این عمارت کنده شد و به جای آن‌ها درهایی آهنی قرار گرفته است. اگر به تهران گردی می‌پردازید بازدید از این خانه را فراموش نکنید. با خانه مهرانگیز به دل داستان‌های قدیمی سفر کنید و لذت ببرید. در این خانه خاطرات سریال پدرسالار که در ذهن اکثر ما به جا مانده است زنده می‌شود. این خانه با جزئیات خاص خود برای شما تصویری همیشگی می‌سازد.
حسینیه سادات اخوی
حسینیه سادات اخوی یکی از مهم‌ترین تکایای شهر تهران است که از عصر قاجار مشغول فعالیت است. مراسمات مذهبی که در این حسینیه برگزار می‌شوند با استقبال بی‌نظیری از سوی مردم مواجه می‌شود. اما حال و هوای محرم در این حسینیه پر از شور حال و حال و شکوه است. حسینیه سادات اخوی زمینی وسیع دارد اما در ایام محرم چنان پر از جمعیت می‌شود که مردم در خیابانهای اطراف نیز صف می‌بندند. کل مراسم‌های این مکان بر همان شیوه‌ی سنتی برگزار می‌شوند و روضه‌خوانان به ترتیب سن و نسل به روی منبر می‌روند. در این ایام سراسر حسینیه سیاه پوش می‌شود. پارچه‌هایی که برای سیاه پوش کردن استفاده می‌شوند قدمتی طولانی دارند و هر کدام از آن‌ها خیاطی دارند که پشت آن قصه‌ای است. با وجود اینکه بسیاری از این پارچه‌ها مندرس و آسیب دیده هستند بنا به وصیت بانی حسینیه هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرند. یکی از دیگر نکات جال توجه حسینیه سادات اخوی حضور گسترده‌ی زنان در مراسم‌های مختلف آن است. بازدید ازا ین حسینیه را برنامه پیاده گردی تهران قرار دهید. پذیرایی خاص حسینیه نان قندی و چای است اما در گذشته با قهوه قجری از مهمانان پذیرایی می‌شد.
خانه مدرس
از کوچه‌های محله عودلاجان می‌گذریم و با عبور از گذر محمود وزیر به خانه مدرس می‌رسیم. خانهای که بخش مهمی از تصمیم‌گیری‌های سیاسی، تاریخی و اجتماعی ایران از آنجا جان گرفته است. این خانه محل زندگی و تدریس سید حسن مدرس بوده و او به همراه خانواده‌ش در این محل زندگی می‌کرده. او حدود هفده سال، از ۱۲۸۹ تا ۱۳۰۷ نماینده مجلس بود و یکی از اشخاص مهم و اثر گذار تاریخ معاصر است. خانه مدرس سال‌هایی طولانی رها شده بود و رو به تخریب فراوان بود که در سال ۱۳۹۳ توسط «حاج محمد انصاری» خریداری و پس از مرمت به عنوان «دارالقرآن و خانه موزه شهید مدرس» شروع به فعالیت کرد. این خانه سنتی در دوران قاجار بنا شده است و دارای سه حیاط مرکزی، اتاق‌ها، راهروها، حوض‌خانه و سه درب ورودی و… است. این خانه دارای تزئینات آجری ساده شامل قطار بندی و آجرکاری بالای برخی سردرها بوده و نیز هر سه حیاط مرکزی دارای حوضی زیبا که پس از مرمت بنا نیز حفظ شده است. بنیاد مدرس شناسی، از جمله بخش‌های دیگر این موزه می‌باشد که محل نگهداری مستندات اصیل، کتاب‌ها، مقالات، پایان نامه و … پیرامون شهید آیت الله مدرس بوده که در خدمت پژوهشگران و علاقه‌مندان این شهید است.
همچین با توجه به وجود مجسمه های مومی با کیفیت از اشخاص موثر هم دوره با سیدحسن مدرس و وجود راهنماهای مطلع به تاریخ معاصر ایشان، میتوانید اطلاعات ارزشمندی از دوره ی حیات ایشان به دست بیاورید.
گذر پهلوان رزاز
خانه پهلوان رزاز یکی از خانه‌های قدیمی محله عودلاجان است که در میان خانه‌های دیگر این منطقه می‌درخشد. این بنای عیانی محل اقامت پهلوان شجاعت یا همان پهلوان رزاز است. رزاز یکی از پهلوانان نامدار عصر قاجار و پهلوی بود که بسیار برای مردم قابل احترام و تاثیرگذار بود. خانه پهلوان رزار مانند همه‌ی خانه‌های عیانی روزگار خود دارای بخش‌های بسیاری مانند: شاه‌نشین، حوض‌خانه، مطبخ، اتاق‌های زاویه، خزینه و حتی بادگیر است که تزئینات و جزئیات بی‌نظیر آن چشم شما را خیره می‌کند. این اثر در سال ۱۲۷۰ به تملک خانواده شجاعت در آمده و در سال ۱۳۲۷ به حاج حسن مردان قمی واگذار شد. این خانه‌ی ارزشمند در بافت تاریخی محله‌ی پامنار قرار دارد در حال حاضر به هاستلی برای اقامت مهمانان خارجی تبدیل شده است که طرفداران بسیاری دارد. سرمایه گذار این طرح به مرمت و بازسازی این اثر فاخر پرداخت و نتیجه‌ی آن عمارتی صمیمی و باشکوه است.
محله یهودی ها
در دل محله عودلاجان محله‌ای است که یهودیان تهرانی در آن اقامت داشتند و میراث این سکونت کنیسه‌های آن است. هر کدام از این کنیسه‌ها حس و حال خود را دارند. معماری و تزئینات این کنیسه‌ها نظرتان را جلب می‌کند و حس خوبی به بازدیدکنندگان منتقل می‌کند. از این کنیسه های تهران می‌توان به کنیسه عزرا یعقوب، کنیسه ملاحنینا، کنیسه حکیم آشر و حمام کشوریه اشاره کرد. گشت و گذار در محله یهودی ها و مرور تاریخ حضور آنان را در ایران از دست ندهید و حتما به گوشه و کنار محل و کنیسه‌ها سر بزنید. چرا که روایت‌هایی که در خصوص تاریخ و زندگی اجتماعی دو گروه کلیمیان و مسلمانان در دل اسناد تاریخی به‌جا مانده که باید به چشم دید و از این هم‌نشینی صمیمانه لذت برد. حضور در عودلاجان مانند ورق زدن تاریخی مصور است.
اودلاجان (عودلاجان)
عودلاجان قصه‌ای است پر نقش و نگار از تاریخ عصر قاجار به‌ویژه تغییراتی که در دوره‌ی ناصری در این منطقه اتفاق افتاد. باید در کوچه پس کوچه‌های این تاریخ زنده قدم زد، با محلی‌های قدیمی به گفتگو نشست و دست در دست این تاریخ پر راز خیابان‌ها را گشت. عودلاجان از محله‌های عیانی روزگار بود و بسیاری از شخصیت‌های مهم تاریخی و تاجران معروف در همین منطقه زندگی می‌کردند. آجر به آجر بناهای محل خاطراتی بی راوی دارند. گذرها و کوچه‌های تنگ این محله‌ها پر از صدای حضوری است که پر از زندگی و شور بود. بازار عودلاجان یکی از پایگاه‌های مهم در تهران بود که نقشی ویژه در تصمیم‌گیری‌ها داشت. هر گوشه‌ی این کوچه‌ها را باید به دقت گشت و از زیبایی‌هایی آن نباید سرسری عبور کرد. این‌جا بناها شاهدان تاریخ‌اند.
تیمچه اکبریان در بازار سرپوشیده عودلاجان قرار دارد. این تیمه یک رستوران سنتی است که تنها یک غذا دارد! دیزی تنها غذای تیمچه است و همیشه طرفداران خود را دارد. این مکان از ایام حکومت قاجار مشغول به فعالیت است و فضای سنتی خود را حفظ کرده. بنای تیمچه اکبریان در دوطبقه ساخته شده است. و در طبقات آن اتاق و حجره‌هایی قرار دارد. در طبقه ی بالا دو حجره ی بزرگتر برای جمعیت های بیشتر (حدودا بیست نفر) در نظر گرفته شده است. برای اینکه تهران گردی‌تان را کامل کنید حتما به این تیمچه سر بزنید و از غذا و محیط لذت ببرید.
