مساجد و مصلاها به عنوان محل‌هایی برای عبادت و برپایی نماز، اهمیت خاصی در کشورهای مسلمان دارند. علاوه بر منزلت و جایگاه این مکان‌های مذهبی در میان مسلمانان، معماری خاصی که در ساخت آن‌ها استفاده می‌شود و شکوه و زیباییشان، آن‌ها را در شمار بخش‌های پربازدید گردشگران مسلمان و غیر مسلمان قرار می‌دهد. ایران نیز از این امر مستثنی نیست. امروز می‌خواهیم شما را به گوشه‌ای از پایتخت ببریم و مصلای بزرگ و معروف آن را که با نام مصلای امام خمینی نیز شناخته می‌شود، به شما معرفی کنیم. وسعت زیاد مسجد مصلی تهران و ظرفیت پذیرش جمعیت بسیار بالایی که دارد، باعث می‌شود در ایام مختلف سال میزبان انواع رویدادها و فعالیتهای فرهنگی، آموزشی، مذهبی، سیاسی و… باشد. در این سفر کوتاه همراه سفرزون باشید تا با هم از بخش‌های متنوع آن دیدن کنیم و در مورد آن بیشتر بدانیم.
مسجد مصلی در کدام منطقه‌ی تهران واقع شده است؟
پیش از ساخت مسجد مصلی تهران ، تحقیقاتی برای انتخاب محل مناسب انجام گرفت و زمین‌های عباس آباد به جهت دسترسی آسان و ویژگی‌های مثبت دیگر مورد تأیید قرار گرفت. بدین ترتیب زمینی بسیار بزرگ به مساحت ۲۱۰ هکتار به ساخت این مجموعه اختصاص یافت. بخش‌هایی که تاکنون به بهره‌برداری رسیده، در مرکز این اراضی و در فضایی به مساحت ۶۳ هکتار ساخته شده‌اند. این بخش بیش از همه به مسجد و فضاهای عبادی اختصاص دارد. در شمال مجموعه، بزرگراه رسالت، در شرق آن خیابان شهید قنبرزاده، در جنوب خیابان شهید بهشتی و در غرب آن بزرگراه شهید مدرّس قرار گرفته است.
نگاهی به پیشینه‌ی ساخت مجموعه
سال ۱۳۶۱ نخستین باری بود که در مورد ایجاد مصلایی در تهران صحبت به میان آمد. هدف، ساخت مصلایی بزرگ، جهت گردهمایی‌های مذهبی و فرهنگی بود که گنجایش جمعیت‌های چند صد هزار نفره را داشته باشد. در ابتدای امر، گزینه‌های مختلفی برای محل اجرای این پروژه پیشنهاد گردید. گزینه‌هایی نظیر پادگان حر (در خیابان کارگر جنوبی، میدان حر)، پادگان ولیعصر (در میدان سپاه، خیابان خواجه نصیرالدین طوسی)، پارک لاله (واقع در بلوار کشاورز) و اراضی که در شمال میدان آزادی قرار داشتند. هر یک از این گزینه‌ها بنا به دلایلی رد شدند. در نهایت تصمیم گیرندگان به این نتیجه رسیدند که زمین‌های عباس‌آباد به دلیل مجاورت با چندین بزرگراه مهم و اصلیِ پایتخت، امکان دسترسی آسان و مزایای دیگر، بهترین مکان برای پیاده‌سازی طرحِ مصلی است.
بعد از تعیین محل مناسب، اقدامات اولیه نظیر خرید زمین انجام گرفت و از تعدادی مهندسِ با تجربه و کاردان دعوت به عمل آمد تا نظرات و پیشنهادات خود را در خصوص نقشه‌ی این مجموعه‌ی عظیم، مطرح نمایند. با جمع‌بندی ایده‌های صاحب‌نظران و نظرسنجی که از مردم و مسئولان صورت پذیرفت، گام‌ها و برنامه‌های اولیه‌ی پروژه درکتابچه‌ای با عنوان «برنامه‌ی مصلای بزرگ تهران» گردآوری و توسط رئیس جمهور وقت و امام جمعه‌ی تهران تأیید شد.
پس از توقفی سه ساله، در سال ۱۳۶۴ مسابقه‌ای برگزار گردید که در آن از معماران مجرب و دارای صلاحیت خواسته شد تا طرح‌های پیشنهادی خود را ارائه کنند. این مسابقه، شرکت‌کنندگانی از کشورهای خارجی همچون هلند، ژاپن، پاکستان و سوریه را نیز شامل می‌شد. اگرچه هیچ طرحی به عنوان نمونه‌ی کامل و نهایی انتخاب نشد اما ایده‌ها و نتایجی که از این مسابقه به دست آمد، کمک شایانی به تهیه‌ی نقشه‌ی اولیه‌ی مسجد مصلی تهران نمود. این نتایج در اختیار دو استاد معماری به نام‌های «دکتر لطیف ابوالقاسمی» و «دکتر پرویز مؤید عهد» قرار گرفت و در نهایت با پذیرش و تأییدِ طرحِ دکتر مؤید عهد در سال ۱۳۶۵، این پروژه وارد مرحله‌ی اجرا شد. اما به دلایلی همچون دریافت هزینه‌‌های بسیار بالا توسط شرکت‌های مشاور بار دیگر متوقف گردید. اجرای پروژه در سال ۱۳۶۹ از سر گرفته شد و تاکنون بخش‌های زیادی به آن اضافه شده است، اما پس از گذشت حدود ۳۰ سال، هنوز هم کار ساخت آن ادامه دارد.
معماری و ساختار مصلای تهران چگونه است؟
مجموعه‌ی مصلی، علاوه بر استفاده از معماری ایرانی و نیز معماری اسلامی که قرن‌هاست در ساخت مکان‌های مذهبی مسلمانان رایج است، از عناصری که روایتگر تاریخ معاصر ایران باشد نیز بهره می‌برد.
بر اساس طرح ارائه شده توسط دکتر مؤید عهد، مصلای تهران یک محور اصلی دارد. این بخش طولانی‌ترین محور مجموعه بوده و تمامی بناهای احداث شده در آن، یا در جهت قبله قرار دارند و یا بر آن عمود هستند. مسجد مصلی تهران از هفت گنبد، ۱۲ صحن و ۱۴ گلدسته (مناره) تشکیل شده، که تاکنون دو مناره (بلندترینِ آن‌ها) به مرحله‌ی اجرا رسیده است. این دو مناره ارتفاعی ۱۳۵ متری دارند و درون هر یک از آن‌ها پله‌هایی به شکل مارپیچ با آسانسوری در وسط، تعبیه کرده‌اند. در مجموع پنج ورودی دارد (با نام‌های رسول‌الله، امیرالمؤمنین، فاطمه‌الزهرا، امام حسن و امام حسین)، که در طرحِ هر کدام از این ورودی‌ها، دو مناره، یک گنبد و یک ایوان در نظر گرفته شده است.
در معماری بخش‌های مختلف مسجد مصلی تهران، اشارات مذهبی همچون، ارتفاع ۶۳ متری گنبدی که بر فراز مسجد جامع ساخته‌اند (به نشانه‌ی سال‌های عمر پیامبر اسلام) و ارتفاع ۷۲ متری ایوان بزرگ مصلی (اشاره به تعداد شهدای کربلا) دیده می‌شود.
فضاهای سبز، حوض‌ها و آبنماهای زیبایی نیز در طراحی مصلی تهران گنجانده شده‌اند تا فضای دلپذیر و روح‌نوازی در مجموعه ایجاد کنند. حوض بزرگ مرکزی مصلی مساحتی بالغ بر دو هزار و ۵۰۰ متر مربع دارد.
مهمترین بخش‌های مصلی تهران کدامند؟
همانگونه که پیش از این گفتیم در طول سه دهه، بناها، فضاها و محوطه‌های مختلفی در مرکز مجموعه ساخته شده است که در ادامه به توضیح مهمترینِ آن‌ها خواهیم پرداخت.
مسجد جامع مصلی
در قلب مصلای تهران ، مسجد جامع مصلی واقع شده است. این مسجد یک گنبد بزرگ دارد و دو گلدسته‌ی ۱۳۵ متری در دو سوی آن قرار گرفته‌اند. این گلدسته‌ها جایگاه دوم بلندترین گلدسته‌های دنیا را به خود اختصاص داده‌اند. گنبد مسجد جامع نیز با قطر ۵۴ متر و بلندی ۶۳ متر، بزرگترین گنبد بتنی را در میان مساجد سراسر جهان دارد.
ایوان بزرگ مسجد مصلی تهران
این ایوان، سازه‌ای با طراحی نوین به ارتفاع ۷۲ متر است که دهانه‌ای ۱۱۰ متری دارد. این سازه‌ی کم‌نظیر، بزرگترین ایوان دنیاست که طراحی و رساندنِ آن به مرحله‌ی آغازینِ اجرا، حدود شش سال به طول انجامیده است.
شبستان‌های پنجگانه
شبستان‌های پنجگانه، جهت برپایی نماز و به طور خاص، نماز جمعه بنا شده‌اند. این شبستان‌ها در ضلع شمالیِ صحن مرکزی قرار دارند. مساحت این بخش، ۵۲ هزار متر مربع است و ظرفیت حضور ۱۰۰ هزار نمازگزار را دارد. در نماهای داخلی و خارجی شبستان‌های پنجگانه، کتیبه‌هایی دیده می‌شوند که آیات قرآن، احادیث و دعاهای مذهبی با خطوط زیبای نستعلیق، ثلث و نسخ بر روی آن نقش بسته‌اند.
محرابِ شبستان
در جنوب شبستان چهارم، محراب زیبایی را مشاهده خواهید کرد که با آیه‌های قرآن و احادیث و دعاها پوشانده شده و برای تزئین آن از نقوش اسلیمی و ختایی استفاده گردیده است. این محراب ارتفاعی حدود ۱۰ متر دارد.
رواق‌های غربی و شرقی
رواق غربی مسجد مصلی تهران با مساحتی بالغ بر ۳۴ هزار متر مربع و رواق شرقی آن با مساحت ۵۵ هزار متر مربع، فضاهای سرپوشیده‌ای هستند که بخش بزرگی از آن‌ها به مرحله‌ی اجرا رسیده است.
صحن غربی
صحن غربی در حقیقت نوعی ورودی برای شبستان‌ها به حساب می‌آید و در جهت‌های شمال و غرب آن، پله‌هایی وجود دارند که بخش‌های بالایی مجموعه‌ی مصلی را به شبستان‌ها متصل می‌کنند.
رواق شهدای محراب
این رواق، هم‌راستا با شبستان‌های پنجگانه و به صورت مجموعه‌ای از قوس‌های شلجمی ساخته شده است تا ورود و خروج از طریق آن‌ها صورت پذیرد. تزئینات و کاشی‌کاری‌های زیبا و چشم‌نواز، از ویژگی‌های قابل توجه این بخش است.
از مجموعه مصلی در چه زمینه‌هایی استفاده می‌شود؟
مسجد مصلی تهران ، مجموعه‌ای بزرگ با ظرفیت حدود نیم میلیون نفر است. در اینجا علاوه بر برپایی نماز جمعه و نمازهای روزانه، انواع مختلفی از رویدادها، مراسم و گردهمایی‌های داخلی و حتی بین‌المللی، برگزار می‌گردد که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران یکی از آن‌هاست. در این مجموعه، سالن‌های متعدد، آمفی‌تئاتر و فضاهای وسیعی را به انواع فعالیتهای فرهنگی، دینی، آموزشی، سیاسی و … اختصاص داده‌اند.
چگونه به مسجد مصلی تهران برویم؟
از هر نقطه‌ی تهران می‌توانید به آسانی، با وسیله‌ی شخصی خود یا وسایل نقلیه‌ی عمومی همانند تاکسی، اتوبوس و مترو خود را به مجموعه‌ی مصلی برسانید. ایستگاه مصلی و شهید بهشتی، نزدیک‌ترین ایستگاه‌های مترو به مصلی هستند.
