در قلب تهران، با همه‌ی برج‌ها و آسمان‌خراش‌هایش، هنوز هم خانه‌های قدیمی و نوستالژیک پیدا می‌شود. خانه‌های حیاط دار و با‌صفایی که روزگاری، خانواده‌ها را دور هم جمع می‌کردند و خاطرات ما را رقم می‌زدند. اگر‌چه در کلان‌شهر‌ها روز به روز از تعداد این خانه‌ها کاسته می‌شود، اما گاهی متولیان امور، بعضی از آن‌ها را شناسایی کرده و به یک جاذبه‌ی گردشگری برای بازدید عمومی تبدیل می‌کنند. یکی از این خانه‌ها که چند سالی است فعال شده، عمارت سرای کاظمی است. خانه‌ای قدیمی و دل‌انگیز با حس و حالی از گذشته‌های نه‌چندان دور. در این مطلب می‌خواهیم به قلب تهران قدیم برویم و با عمارت زیبای کاظمی آشنا شویم. پس سفرزون را تا انتها همراهی کنید.
محله‌ی امامزاده یحیی واقع در منطقه‌ی ۱۲ تهران، از آن محله‌های قدیمی است که بافت معماری و شهرسازی ارزشمندی دارد. خانه‌ها، راسته و گذر‌های ارتباطی در این محله، هنوز نشانه‌هایی از بافت شهری گذشته را در خود حفظ کرده‌اند. در کوچه‌ی ابوالقاسم شیرازی از این محله، خانه‌ای واقع شده که با ظاهری ویژه در میان خانه‌های همجوارش خودنمایی می‌کند. این بنا که قدمتی حدود صد ساله دارد، همان عمارت کاظمی است که این روز‌ها نام خانه‌موزه تهران قدیم را هم به خود گرفته است.
تاریخچه عمارت سرای کاظمی
ساخت بنای عمارت کاظمی به اواسط دوران قاجار باز‌می‌گردد و در دوران پهلوی اول نیز تکمیل شده است. بنا متعلق به فردی به نام میرزا سید کاظم بوده که در اواخر عمرش، اصطبل‌دار و وزیر دواب دربار ناصرالدین‌شاه بوده است. پدرش نیز از دولتمردان محمد‌شاه قاجار بوده و کاظمی‌های تهران و تفرش منتسب به وی هستند. از سید کاظم تفرشی علاوه بر این خانه، مسجد و مدرسه‌ای زیبا هم در خیابان ری به یادگار مانده است که به نام بنیانگذار و واقف آن، مسجد و مدرسه‌ی کاظمیه نام دارد.
مشخصات بنای عمارت کاظمی
عمارت کاظمی مساحتی بالغ بر دو هزار متر‌مربع دارد که بیش از هزار و ۲۰۰ متر‌مربع آن فضای باز و مابقی زیر بنا است. گویا خانه‌ی فعلی بخشی از یک مجموعه‌ی مفصل‌‌تر بوده که اجزا‌ء دیگرش در حال حاضر جدا شده‌اند. بنای فعلی دارای دو حیاط است؛ یک حیاط جنوبی در بخش بیرونی و یک حیاط شمالی که در بخش اندرونی قرار دارد. آنچه از قسمت اصلی به‌جای مانده قسمت شاه نشین است که یک طبقه در زیر و یک طبقه در رو دارد. بخش اصلی ساختمان به ارتفاع یک‌و‌نیم متر از کف حیاط بالاتر است و در بخش زیرین آن، زیر زمین خانه قرار دارد. بنا به سبک اواخر دوران قاجار تمامی عناصر خانه‌های سنتی از جمله بیرونی، اندرونی، آب انبار، مطبخ و اصطبل را دارد. از نکات قابل توجه این خانه وجود رختشویخانه است که در آن زمان امری بسیار کم‌سابقه بوده؛ چرا که تمام مردم برای شستن لباس‌ها به چشمه‌ها و رود‌ها می‌رفتند. عمارت سرای کاظمی در سال ۱۳۷۹به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و در سال ۱۳۸۶ تحت بازسازی و مرمت قرار گرفته است.
معماری عمارت سرای کاظمی
در گذشته، معماری خانه‌ها متناسب با شأن صاحب‌خانه، نوع روابط و جایگاه اجتماعی او ساخته می‌شده است. بالطبع، خانه‌ی کاظمی نیز از این قاعده مستثنا نیست. علاوه بر اصولی بودن کلیات خانه، توجه به جزئیات نظیر گچبری‌ها و در و پنجره‌ها نیز مد نظر قرار گرفته است. در ساختمان اصلی دو تالار در مرکز قرار گرفته‌اند. در طرفین تالارها، گوشوارهها قرار دارند و راهرو‌ها در طرفین گوشوارهها شکل گرفته‌اند. اتاق‌‌های طرفین حیاط دارای دیوار باربر و پوشش تیرپوش با سقف تخت هستند. زیر‌زمین دارای طاق کلیل و آجرکاری خوش‌نقش و نفیس است. در فضای داخلی اتاق‌ها بخش‌هایی مانند گیلویی تالار و بخاری‌ها، دارای گچ بری هستند ولی مابقی سطوح ساده‌اند. سطح نمای خارجی تالارها نیز آجر کاری ساده است که در محل رخ بام، گچ‌بری‌های گل درشتی نقش بسته است.
ارسیهای زیبا در عمارت سرای کاظمی
اما شاید زیباترین بخش عمارت کاظمی، ارسیهای زیبا و منحصر‌به‌فرد بخش شاهنشین باشد. در طرفین تالارها ارسیهای بی نظیری قرار دارند که دارای آلت‌چینی‌‌های مفصل و پرنقش و نگارند. این ارسی‌ها با انواع شیشه‌های الوان در سطوح خارجی تزئین شده و با هنر نقاشی پشت شیشه، به زیباترین وجه، پارتیشن‌‌های نقش دار مجللی را آفریده‌اند. به‌طور کلی، تزئینات بیرونی، نمای زیبای آجری، پنجره‌های ارسی و بادگیر‌ها به سبک خانه‌های یزدی از ویژگی‌های منحصر به فرد معماری عمارت کاظمی است.
عمارت سرای کاظمی، خانه‌موزه تهران قدیم
خانه‌ی کاظمی توسط شهرداری منطقه ۱۲ تهران مرمت شده است و امروزه با عنوان خانه‌موزه تهران قدیم شناخته می‌شود. این عمارت شامل نگارخانه، موزهی مردم شناسی، تالار مشاهیر، تماشاخانه و کتابخانه‌ی تخصصی تهران شناسی است. این کتابخانه در قسمتی از طبقه همکف قرار گرفته که یک مرکز اسناد نیز در آن واقع است. کتابخانه شامل کتاب‌های مجموعه‌ی تاریخ تهران، معماری هنر و همچنین تحقیقات میدانی است که میراث فرهنگی انجام داده و در واقع شناسنامه‌های ثبتی بناهاست. در بخش تماشاخانه نیز مجموعه‌ای از دوربین‌های قدیمی و عکس‌های تهران قدیم دیده می‌شود.
موزهی مردم‌شناسی در عمارت سرای کاظمی
بدون شک یکی از بخش‌های جالب توجه در عمارت کاظمی، موزهی مردم‌شناسی است. در این موزه با استفاده از ماکت‌ها و عروسک‌ها مشاغل و آداب و رسوم مردم تهران، طی ۱۵۰ سال گذشته به نمایش گذاشته شده است. همچنین با استفاده از ویترین‌های شیشه‌ای، اشیاء و ابزار‌آلاتی از زمان قاجار تا دوره‌ی پهلوی اول جمع‌آوری و به نمایش گذاشته شده است. حتی تحولات پوشش در آن برهه‌ی تاریخی نیز، در این موزه قابل توجه است که هم لباس سنتی دوره‌ی قاجار و هم تحول لباس‌های سنتی به لباس فرنگی مانند کلاه پهلوی، کت و شلوار و کروات را نشان می دهد. در موزهی کوچکتری هم اسباب بازی‌های قدیمی را به نمایش گذاشته‌اند که دیدنشان خالی از لطف نیست. برای مثال شما می‌توانید در این موزه، وسیله‌ی بازی چوبی که دقیقا شکل اسکوتر امروزی است را با نام تیزرو مشاهده کنید.
دسترسی به عمارت سرای کاظمی
برای دیدن خانه‌ی کاظمی باید به آدرس خیابان پانزده خرداد شرقی، محله‌ی امامزاده یحیی، کوچه‌ی ابوالقاسم شیرازی، پلاک ۶۶ بروید. دو ایستگاه پانزده خرداد و بهارستان در خطوط یک و دو، نزدیک‌ترین ایستگاه‌های مترو به این محله هستند که از هر کدام حدود ۱۰ دقیقه پیاده‌روی خواهید داشت. می‌توانید با اتوبوس هم به ایستگاه میدان بهارستان بروید و از آنجا با تاکسی مسیر خود را تا چهارراه سیروس ادامه دهید. محله‌ی امامزاده یحیی، در محدوده‌ی طرح ترافیک قرار دارد و برای دسترسی با خودروی شخصی، یا باید طرح بخرید و یا برای روز‌های تعطیل برنامه‌ریزی کنید.
جاذبه‌های نزدیک
در این محله خانه‌های قدیمی و جاذبه‌های دیگری هم وجود دارد. به جز عمارت کاظمی، خانه‌ی دبیرالملک هم در این محل قرار گرفته و کمی آن طرف‌تر هم خانه‌ی مهرانگیز کامبیز متعلق به یکی از نوادگان قاجار است. اگر دوست دارید در همان ایوانی بایستید که محمدعلی کشاورز در نقش پدرسالار از آنجا به فرزندانش امرو‌نهی می کرد، حتما سری به این خانه بزنید! خانه‌ی فخرالملوک هم این روز‌ها به سفره‌خانه و کافی‌شاپ تبدیل شده است و در صورت خستگی و گرسنگی می‌توانید آنجا را امتحان کنید.
فروشگاه سایت و دامنه فارسی
http://farsisite.bab.ir/